Wydarzenia

Biografia Eliasza Rajzmana (1904?-1975) wciąż jest nie do końca poznana. W dniu 20 stycznia przypada 40. rocznica śmierci Eliasza Rajzmana, ostatniego w Polsce pisarza tworzącego w języku jidysz. Eliasz Rajzman zmarł 20  stycznia 1975 r. w Szczecinie, a jego ciało spoczęło na szczecińskim Cmentarzu Centralnym. Większość źródeł podaje  jako datę urodzin poety dzień: 8.07. 1909 roku. Tymczasem w administracji Cmentarza Centralnego w Szczecinie zapisano datę aż o pięć lat wcześniejszą: 8.07.1904 r.  W odnalezionej w szczecińskim TSKŻ  ankiecie członkowskiej, Eliasz Rajzman wpisał własną ręką w rubryce „data urodzin”:  7 lipca 1906 r.  Kiedy więc naprawdę urodził się Eliasz Rajzman?   Ósmego lub siódmego lipca  1904, 1906 czy 1909 roku?W  Ratnie Eliasz Rajzman, podobnie jak inni żydowscy  rówieśnicy, chodził do szkoły i do chederu. Uczył się zawodu w miejscowej garbarni, gdzie rozpoczął pracę jako cholewkarz. Dużo czytał,  uwielbiał poezje Słowackiego. Pisał już wiersze, uczestniczył w pracach miejscowego teatru amatorskiego.  Pierwszy  jego wiersz opublikowało miejscowe czasopismo „Kowler Sztime”. W prasie ogólnopolskiej, w  ukazującej się w Warszawie gazecie „Fołks Cajtung” Eliasz zadebiutował dopiero na początku lat 30. (w 1930 lub 1933 r.).  Jego późniejsze utwory ukazywały się też  w „Literarisze Błeter” i „Wochen Szrift”.  Rajzman założył rodzinę i doczekał się syna. We wrześniu 1939 roku polski Wołyń został zajęty przez wojska sowieckie. Młody poeta, zmobilizowany do dwuletniej służby wojskowej, znalazł się w głębi Związku Radzieckiego, najpierw na Kaukazie, potem w Kirgizji i Kazachstanie. Po napaści Niemiec na Związek Radziecki, hitlerowcy wymordowali całą jego rodzinę. Przybyło  wówczas ogółem 39 transportów ze Związku Radzieckiego, przywożąc 25.321 osób narodowości żydowskiej. Rajzman początkowo osiedlił się w jednej z wsi w powiecie Choszczno, za kilka miesięcy przeniósł się do  miejscowości Kania Góra k. Stargardu Szczecińskiego, gdzie znalazł pracę w spółdzielni rolnej „Wspólny siew”. Z tego okresu pochodzą wiersze z tomu „Felder grinen” [Zielenią się pola] (Warszawa 1950). W  1949 r. Eljasz Rajzman z drugą żoną Marią (Miriam Jezierską) zamieszkał w Szczecinie. Poeta podjął  pracę jako krojczy  (ściślej mówiąc: rękawicznik) w Spółdzielni „Galanteria” i wrócił do pracy literackiej. Włączył się w działalność Koła Dramatycznego przy Wojewódzkim Komitecie Żydów, w którym był nie tylko aktorem i reżyserem, ale także autorem tekstów.  Wydał kolejne  tomy: „Ch’hob farflanct a bojm” [Posadziłem drzewo] (1954), „Alajn mit sich” [Sam ze sobą] (1957), „Ich hob zich ojsgetrojmt a zun” [Wymarzyłem sobie słońce] (1961), „Di sprach fun dajne ojgen” [Mowa twoich oczu] (1967), a w 1974 r., tuż przed śmiercią ukazał się najobszerniejszy tom jego wierszy „Widerklangien” [Oddźwięki].W języku polskim ukazały się trzy tomy wierszy Rajzmana: „Jesienne drzewo” (Szczecin 1966), „Spalony gołąb” (Poznań 1967) i  pośmiertnie, dzięki staraniom zaprzyjaźnionej z poetą Katarzyny Suchodolskiej, „Modlitwa wilka” (Poznań 1979). Jedyny tom prozy Rajzmana „Było kiedyś miasteczko” (Szczecin 2000 ) wydała Książnica Pomorska w Szczecinie.