Wydarzenia

Zapraszamy na wystawę: Julian Ochorowicz (1850-1917). Człowiek renesansu w czasach pozytywizmu. Śmiały myśliciel, w dniach 6-30 września 2011 do Sali Kolumnowej, wstęp wolny.

Wykład Julian Ochorowicz – myśliciel i wynalazca, badacz mediumizmu i hipnotyzmu wygłosi Lilianna Nalewajska i Igor Strojecki, zapraszamy 19.09. o godz.17 i 20.09. o godz. 16.30!

 Umysł jego, niezmordowany i czynny, nie ścieśnia się specyalnym zakresem. /”Kłosy” 1885 nr 1039/

Julian Ochorowicz  - psycholog, filozof, wynalazca, badacz mediumizmu i hipnotyzmu, publicysta i jeden z czołowych przedstawicieli warszawskiego pozytywizmu, inicjator nurtu badań psychosomatycznych w Polsce – Julian Ochorowicz w drugiej połowie XIX w. i na początku XX stulecia był znaną postacią w polskich i francuskich kręgach naukowych. Dzisiaj o tym „człowieku renesansu w czasach pozytywizmu”, wybitnym absolwencie Uniwersytetu Warszawskiego mało kto pamięta.

Julian Leopold urodził się w Radzyminie w 1850 r. w rodzinie o tradycjach nauczycielskich. Ojciec Juliana, także Julian był nauczycielem i inspektorem Instytutu Nauczycieli Elementarnych w Radzyminie. Matka, Jadwiga Teresa z Sumińskich owdowiała w 1855 r. Po śmierci męża przeniosła się z synem do Warszawy i tam pracowała jako dama klasowa w szkole żeńskiej przy ul. Nalewki, a potem jako przełożona Wyższej Szkoły Żeńskiej przy ul. Niecałej, później pełniła funkcję zastępczyni przełożonej w Instytucie Aleksandryjsko-Maryjskim przeniesionym do Warszawy z Puław. Zajmowała się publicystyką pedagogiczną, przekładami prac z zakresu wychowania, pisała również książki dla dzieci. Ojciec Jadwigi Ochorowiczowej, Leopold Sumiński ukończył Wydział Nauk i Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego w 1821 r. Nauczał łaciny i greki, pełnił wiele urzędowych funkcji, był członkiem Rady Wychowania Publicznego, wizytatorem szkół Okręgu Naukowego Warszawskiego, w tym pomocnikiem kuratora Pawła Muchanowa - był lojalny wobec władz zaborczych.

Julian Ochorowicz rozpoczął studia w Szkole Głównej w 1866 r. na Wydziale Filologiczno-Historycznym, ale wkrótce przeniósł się na Wydział Fizyko-Matematyczny, Oddział Przyrodniczy. Ukończył przekształcony ze Szkoły Głównej Cesarski Uniwersytet Warszawski w 1872 r. Dwa lata później uzyskał stopień doktora filozofii na uniwersytecie w Lipsku, a w 1876 r. – habilitację na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Został jednym z pierwszych w Europie docentem psychologii empirycznej. Psychologią zajmował się przez całe życie. W swoim „Dzienniku” w 1869 r. zanotował: „Kto ma być dobrym psychologiem lub pedagogiem, powinien zacząć nim być od dzieciństwa”.

Bardzo szeroki krąg zainteresowań, od psychologii po fizykę doświadczalną, elektroakustykę, stawiają Juliana Ochorowicza w rzędzie wybitnych naukowców polskich XIX w. Psychologię i fizykę wykorzystywał do badania relacji zjawisk psychicznych do fizycznych. Psychologia była główną dziedziną jego zainteresowań. Już jako student w 1868 r. wygrał konkurs ogłoszony przez Szkołę Główną na rozprawę o metodzie badań psychicznych. W pracy „Jak należy badać duszę? czyli o metodzie badań psychologicznych” (wyd. 1869 r.) wyraźne było empiryczne podejście Ochorowicza do badania zjawisk uznawanych za nieuchwytne dla nauki. Już wtedy postulował, by psychologię wyłączyć z zespołu nauk filozoficznych i traktować ją jako naukę przyrodniczą.

Wiedzę z dziedziny psychologii pogłębiał podczas pobytu w Paryżu w latach 1882-1892. Współpracował tam z uznanymi psychologami francuskimi – Thèodule Ribotem i Charlesem Richetem. Prowadził eksperymenty z hipnozą w klinice w Salpêtrière oraz praktykę leczniczą z wykorzystaniem własnej terapii magnetyczno-hipnotycznej. W Polsce te same praktyki budziły wówczas duże kontrowersje i nie zostały uznane przez środowisko lekarskie. Kwestii hipnotyzmu nie traktowano jako problem naukowy. W swojej praktyce Ochorowicz podkreślał znaczenie czynnika psychicznego w leczeniu. Postulował, by psychologia była przedmiotem obowiązkowym na studiach medycznych. W Paryżu w 1887 r. wydał jedną z najważniejszych swoich prac „De la suggestion mentale” z przedmową Richeta, za którą w 1912 r. otrzymał nagrodę paryskiej Akademii Nauk. W Paryżu zaprezentował swój wynalazek – hipnoskop, urządzenie do badania wrażliwości na hipnozę. W 1889 r. odbył się w Paryżu pierwszy Międzynarodowy Kongres Psychologii Fizjologicznej, którego kilka lat wcześniej Ochorowicz był pomysłodawcą, a który odbywa się regularnie do dzisiaj. Jednak pobyt w stolicy Francji zaczął się dla Ochorowicza pechowo. Jechał tam z przeświadczeniem, że otrzyma stypendium krakowskiej Akademii Umiejętności, jednak decyzję cofnięto. W Paryżu znalazł się właściwie bez środków do życia. Wykorzystał swoje wcześniejsze pomysły wynalazcze. Jeszcze we Lwowie z docentem Politechniki Lwowskiej Brunonem Abdank-Abakanowiczem badał zjawiska elektryczności i elektromagnetyzmu oraz sposoby przenoszenia obrazu na odległość. Jako jeden z pierwszych w Europie trafnie określił możliwość zamiany układu promieni świetlnych na układ prądów elektrycznych i odwrotnie. Jego propozycje wyprzedzały pomysły Portugalczyka de Paivy uznawanego za „ojca telewizji”. W Paryżu prowadził prace nad konstrukcją aparatów telefonicznych i mikrofonów. Opatentował mikrofon z opiłkami żelaznymi nazwany „Nowy system przenośnika mikrofonowego”. Nowatorskie rozwiązanie, odmienne od konstrukcji Edisona oraz współpraca z Paulem Barbier, który kupił prawo do wynalazku, przyczyniły się do wzrostu popularności i uznania Ochorowicza w kręgach paryskich. Kolejny wynalazek to „System telefoniczny odtwarzający głośno mowę”, który pokazywano publicznie w Paryżu i który zyskał ogromne uznanie. O nowym urządzeniu pisano w prasie francuskiej, angielskiej, niemieckiej, rosyjskiej oraz polskiej. Telefon magnetyczny i termomikrofon charakteryzowała lekkość i niewielkie rozmiary, a przede wszystkim bardzo dobra jakość i czystość przekazywanego dźwięku. Zaprezentowany został na Międzynarodowej Wystawie Elektryczności w Paryżu w 1885 r. Podczas jej otwarcia Ochorowicz otrzymał gratulacje od Prezydenta Republiki Francji. Termomikrofon Ochorowicza pokazywano też w Petersburgu, Warszawie, Brukseli. Niestety nie zachowały się urządzenia opracowane przez Juliana Ochorowicza.

Po powrocie do Warszawy w 1892 r. Julian Ochorowicz, trochę na fali europejskiej fascynacji spirytyzmem, a trochę za namową przyjaciela, malarza Henryka Siemiradzkiego, zajął się badaniem natury zjawisk ogólnie uznawanych za nadprzyrodzone, paranormalne. W 1893 r. w Rzymie, w willi Siemiradzkiego, odbywały się seanse z niesamowitą Włoszką - Eusapią Palladino. Jednak Ochorowicz prowadził doświadczenia wyłącznie ze stanowiska przyrodnika i psychologa. Jako pierwszy użył terminu „mediumizm”. Obserwacje z seansów publikował w „Tygodniku Ilustrowanym” w 1893 r. w serii artykułów „Nowy dział zjawisk”.

W 1901 r. zamieszkał w Wiśle – niewielkiej miejscowości na Śląsku Cieszyńskim, która zaczynała rozwijać swoje walory letniskowe. Ochorowicz kontynuował tam eksperymenty z nowym medium – Stanisławą Tomczykówną. Relacje wraz z fotografiami publikował w „Annales des Sciences Psychiques” w latach 1909-1914. W Wiśle opracował również swą najważniejszą pracę z dziedziny etyki „O metodzie w etyce”, w której postulował zbudowanie etyki normatywnej na podstawie wyników badań etyki opisowej. O praktycznym krzewieniu zasad etyki pisał także w książce „Psychologia – pedagogika – etyka”.

Do badania zjawisk mediumicznych Ochorowicz powrócił w okresie 1912-1913, kiedy zamieszkał na Żeraniu pod Warszawą. Ostatnim medium była Janina Domańska.

Julian Ochorowicz znany był ze swej działalności publicystycznej. Wiele publikacji znajduje się w zbiorach BUW. Był redaktorem Biblioteki Filozofii Pozytywnej. Jego artykuły ukazywały się w wielu czasopismach, m. in. w „Przeglądzie Tygodniowym”, „Ateneum”, „Kosmosie”, „Niwie”, „Opiekunie Domowym” oraz zagranicznych, m. in. „Annales des Sciences Psychiques”, “Nature”, “Lumiere Electrique”. Pisał też wiersze, które wydawał pod pseudonimem Julian Mohort (Mohort to tytułowy bohater rapsodu rycerskiego Wincentego Pola). Utwór „Naprzód!” stał się manifestem haseł pozytywizmu. Julian Ochorowicz od początku studiów zaangażowany był w ruch „młodych” skupionych wokół „Przeglądu Tygodniowego”. Obok Aleksandra Świętochowskiego wyrósł na czołowego teoretyka i przywódcę pozytywistów warszawskich. Był pozytywistą „praktykującym” – wygłaszał odczyty, publikował artykuły popularyzujące wiedzę przyrodniczą, w tym jako jeden z pierwszych na temat darwinizmu.

Trzeba jeszcze wspomnieć o wieloletniej i zażyłej przyjaźni Juliana Ochorowicza z Bolesławem Prusem, która zaczęła się w Gimnazjum Lubelskim (razem chodzili do VI i VII klasy). To na nim Prus wzorował postać naukowca Juliana (sic!) Ochockiego z „Lalki”. A materiały dotyczące wiedzy w starożytnym Egipcie, które zgromadził Julian do odczytów i późniejszej publikacji „Wiedza tajemna w Egipcie”, wykorzystał Prus w powieści „Faraon”.

Pasją życiową Juliana Ochorowicza była nauka. Planował opracowanie wielu publikacji z dziedziny psychologii. Tuż przed śmiercią na łamach „Kuriera Warszawskiego” wypowiadał się w związku z reformą języka polskiego. Zmarł 1 maja 1917 r. Spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Przedstawione najważniejsze rozdziały życia Juliana Ochorowicza ukazują go jako niezwykłego intelektualistę, krzewiciela idei pozytywistycznych. Jego pomysły i zamierzenia, np. dotyczące przenoszenia obrazu na odległość, wykraczały poza ówczesne możliwości techniczne. Jego działalności naukowej poświęcono już wiele artykułów, ale postać ta wciąż czeka na właściwe docenienie.

Wystawa powstała na podstawie materiałów i publikacji ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, a jej pomysłodawcą był cioteczny prawnuk Juliana Ochorowicza – Igor Strojecki, który od wielu lat zajmuje się badaniem przeszłości swojej rodziny oraz posiada wiele cennych dokumentów i fotografii z epoki.

Lilianna Nalewajska (autorka wystawy)