Nasza strona WWW korzysta z plików cookies.

Pliki cookies mogą być wykorzystywane w celach marketingowych, statystycznych, a także w celu personalizacji strony WWW do indywidualnych potrzeb użytkownika.

Przeglądarka internetowa, z której Państwo korzystacie, umożliwia zmianę ustawień obsługi plików cookies. Korzystanie z tej strony internetowej bez zmiany ustawień dotyczących plików cookies oznacza, że będą one zapisane w pamięci urządzenia.

Stare druki

STARE DRUKI

Książnica Pomorska posiada ponad 30 tysięcy druków z XV-XVIII wieku. Ich gromadzeniem, opracowaniem i udostępnianiem zajmuje się Sekcja Starych Druków. Księgozbiór ma charakter uniwersalny. Obejmuje wszystkie dziedziny ówczesnej wiedzy: filozofię, medycynę, geografię, historię powszechną i historię literatury. Obficie reprezentowane są dzieła prawnicze, protestancka i katolicka teologia oraz literatura antyczna w tłumaczeniach i przeróbkach.

Księgozbiór podzielony jest na inkunabuły, polonica, pomeranica i druki obce stanowiące największą część owego księgozbioru. Najpełniej reprezentowane są druki z oficyn niemieckich, w mniejszym stopniu z niderlandzkich, szwajcarskich, francuskich i włoskich. Większość dzieł wydana została po łacinie oraz w języku niemieckim. Stosunkowo nieliczne są druki w innych językach europejskich.

GŁÓWNE ZESPOŁY PROWENIENCYJNE

Składają się na nie książki pochodzące z historycznych księgozbiorów Szczecina i innych miast pomorskich. Najwięcej starych druków wywodzi się z dawnego gimnazjum Mariackiego (Marienstiftsgymnasium), będącego następcą Pedagogium Książęcego (1544). W XIX wieku trafiła tu część zbiorów biblioteki kapitulnej w Kamieniu Pomorskim. Donatorami szkolnej biblioteki byli m.in. Andreasa Müllera Greiffenhagiusa (1630-1694), Marcusa Detleva Friesego (1634-1710) i Matthäusa Heinricha von Liebeherra (1693-1749). Kolejny zespół tworzą druki przedwojennej Biblioteki Miejskiej (Stadtbibliothek), od 1945 roku będącej siedzibą Książnicy Pomorskiej. Pozostałe szczecińskie zespoły proweniencyjne tworzą fragmenty księgozbiorów towarzystw naukowych i instytucji muzealnych działających w mieście w XIX i początkach XX wieku, takich jak Towarzystwo Historii i Starożytności Pomorza (Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Alterthumskunde), Królewskie Archiwum Państwowe (Königlich Preussisches Staatsarchiv für die Provinz Pommern) i Muzeum Pomorskie (Pommersches Museum). Zasoby mniej liczne, ale wyróżniające się w strukturze proweniencyjnej pochodzą z gimnazjum miejskiego (Stadtgymnasium) oraz Zbiorczej Biblioteki Kościelnej (Gesammt-Kirchen-Bibliothek zu Stettin), na którą złożyły się połączone księgozbiory 6 szczecińskich bibliotek parafialnych.

Wśród księgozbiorów historycznych spoza Szczecina najliczniejszy pochodzi z dawnego gimnazjum Gröninga w Stargardzie, ufundowanego w 1633 roku. W XIX wieku zasób szkolnej biblioteki powiększył się o księgozbiór kościoła pw. Najświętszej Marii Panny, którego pokaźna część pozostała w zasobie szkoły do końca jej istnienia.

 Opisy katalogowe starych druków wprowadzane są systematycznie do katalogu on-line Książnicy Pomorskiej, a książki podlegają systematycznemu procesowi cyfryzacji, którego efekty prezentowane są w Zachodniopomorskiej Bibliotece Cyfrowej ZBC „Pomerania”.

INKUNABUŁY

To zbiór liczący 52 dzieła w 41 woluminach. Większość ksiąg ma proweniencję pomorską. Prawie 40 % wywodzi się z biblioteki kapitulnej przy katedrze w Kamieniu Pomorskim. Część z nich należała wcześniej do osób związanych ze świątynią. Kilka ksiąg pochodzi z librarii zlokalizowanej w kościele Mariackim w Stargardzie. Te także noszą ślady przynależności do osób związanych z kościołem i miastem nad Iną. W grupie druków pochodzących z księgozbiorów prywatnych, z terenu Polski obecne są księgi Jana Domańskiego, kanclerza kapituły sądeckiej i oficjała w Bieczu. Pozostałe, reprezentowane w każdym przypadku zaledwie 1 egzemplarzem, wywodzą się z bibliotek prywatnych usytuowanych na terenach niemieckojęzycznych. Większość zbioru stanowią dzieła o tematyce religijnej. Swoją reprezentację mają druki dotyczące Pisma św., obecna jest literatura kaznodziejska, piśmiennictwo patrystyczne, filozoficzne, dotyczące prawa kościelnego, a także nieliczni renesansowi humaniści. Prawie wszystkie dzieła reprezentowane są w Polsce wieloma egzemplarzami. Wyjątkiem jest jednak wydrukowane w Wenecji "Rationale divinorum officiorum" Wilhelma Duranta (1487) oraz rzadko występujące na gruncie polskim wydanie lyońskie "Digestum vetus" (1498/1500). Zaś jedyne polonicum w zbiorze to dzieło "Sermones" Mikołaja z Błonia (1495). Warte uwagi są pisma świętego Bonawentury "Opuscula" wydane w Strasburgu (1489). Ozdobiono je drzeworytową, kolorowaną wyklejką z podobizną autora. Pod względem typograficznym, inkunabuły zdominowane są przez drukarnie działające na gruncie niemieckim, w takich miastach jak Norymberga, Strasburg, Kolonia, Augsburg, Lipsk, Spira i Ulm. Reprezentowana jest także typografia włoska z drukami weneckimi, szwajcarska z drukami z Bazylei oraz jedyny druk francuski z Lyonu. Od 2016 roku dostępny jest Katalog inkunabułów Książnicy Pomorskiej w Szczecinie

POLONICA

Zbiór liczący ponad 2200 woluminów obejmuje druki wydane na terenie państwa polskiego oraz polonika zagraniczne. Do najciekawszych należą m. in. drugie wydanie epokowego dzieła Mikołaja Kopernika "De revolutionibus orbium coelestium" (Bazylea 1566), prace astronomiczne Jana Heweliusza "Selenographia" oraz "Machina coelestis" (Gdańsk 1673, 1679). Literaturę piękną reprezentują dzieła poetów i pisarzy polskich tworzących od epoki Odrodzenia po Oświecenie. Przykład stanowi m. in. tom poezji Klemensa Janickiego wydany w Krakowie w 1521 roku. Dość licznie występuje w księgozbiorze literatura obca tłumaczona na język polski. Interesujące są druki ariańskie, wydane w Rakowie, m. in. "Catechismus" z 1612 roku. Niemało jest źródeł i opracowań historycznych od "Statutów" Jana Łaskiego z 1506 roku, poprzez dzieła Macieja Miechowity "Chronica Polonorum" z 1521 roku, "Historia Polonica" Jana Długosza, do Konstytucji 3 Maja z 1791 roku. Na wyjątkową uwagę zasługuje drugi tom dzieła Adama Naruszewicza "Historya narodu polskiego" z 1780 roku, który jest egzemplarzem korektorskim, z dużą liczbą poprawek i uwag naniesionych ręką samego autora.

POMERANICA

Zbiór obejmuje przeszło 4000 woluminów. Pod względem kryteriów formalno-wydawniczych oraz treściowych obejmuje piśmiennictwo powstałe na Pomorzu jak i Pomorza dotyczące, autorów rodzimych i obcych. Najliczniejszą grupę stanowi literatura okolicznościowa  wydawana z okazji uroczystości prywatnych i państwowych. Pokaźną liczbę obejmują druki dokumentujące życie szczecińskiego Pedagogium Książęcego - dysertacje profesorów i uczniów, zaproszenia na uroczystości szkolne, wykłady oraz liczne gratulacje. Na uwagę zasługują również liczne rozporządzenia, edykty, zawiadomienia i ordynacje władz, a więc książąt - Gryfitów, zarządców szwedzkich i pruskich na Pomorzu.

Drukiem nie notowanym w bibliografiach, jest kalendarz na rok 1595 "Almanach, auff das Jahr … 1595", przygotowany przez Davida Herlitza, pomorskiego lekarza, historyka i astronoma.

Powstała w XVII i XVIII wieku literatura historiograficzna do dziś stanowi źródło do badań przeszłości Pomorza. Wśród tych opracowań na uwagę zasługują: genealogia książąt pomorskich Andreasa Hildebrandta "Genealogia... Pomeraniae Ducum" z 1622 roku, kronika Kościoła Daniela Cramera "Das Grosse Pommrische Kirchen Chronicon", 1628 roku, historia Pomorza Johanna Micraeliusa "Sechs Bücher vom Alten Pommerlande" z 1723 roku oraz dzieło Martina Zeillera, zawierające liczne ryciny miast pomorskich "Topographia Electoratus Brandenburgici et Ducatus Pomeraniae" z 1652 roku.

W 1991 roku Książnica Pomorska przystąpiła do współpracy z systemem ESTC - Eighteenth Century Short Title Catalogue, rejestrującym anglojęzyczne książki, broszury oraz druki ulotne wydane w latach 1701-1800 na terenach zarządzanych przez Wielką Brytanię. Opracowano i przesłano 277 opisów starych druków, które dostępne są w katalogu British Library.

W latach 1998-2002 biblioteka uczestniczyła w międzynarodowym projekcie pod nazwą „Poprawa warunków udostępniania i ochrony zbiorów z polsko-niemieckiego pogranicza kulturowego w zbiorach bibliotek polskich. Wspólne dziedzictwo europejskie”. W ramach tego przedsięwzięcia opracowano i zmikrofilmowano ponad 5000 tys. druków wydanych na terenach Pomorza, Śląska i Prus. Baza tych druków dostępna jest na stronie internetowej Biblioteki Narodowej.

Stare druki udostępnia się w Czytelni Zbiorów Specjalnych do celów naukowych i wydawniczych. Studenci, doktoranci, osoby wykonujące prace na zlecenie instytucji naukowych lub kulturalnych, proszone są o przedstawienie zaświadczenia od promotora lub zleceniodawcy pracy.

Wykaz publikacji dotyczących zbiorów

Informacje o zbiorach:
telefon: 91-48-19-177
e-mail: staredruki@ksiaznica.szczecin.pl


Instytucja Kultury Marszałka Województwa Zachodniopomorskieg